Spis treści 8/2016; tom 70
Artykuły w wersji elektronicznej są dostępne na stronie: http://sigma-not.pl/czasopisma-65-przemysl-spozywczy-i-gastronomia-przemysl-spozywczy.html
GOSPODARKA
- 10 Ponowne ożywienie w przemyśle spożywczym w Polsce – Jadwiga Drożdż, Robert Mroczek
- W przemyśle spożywczym pojawiły się pierwsze symptomy ponownego ożywienia produkcyjnego, ale spośród trzech jego działów w ostatnich latach systematycznie wzrastała tylko produkcja artykułów spożywczych. Jednocześnie w ostatnich dwóch latach obniżyło się tempo wzrostu eksportu produktów rolno-spożywczych. Poprawa uwarunkowań makroekonomicznych (m.in. szybszy wzrost PKB, utrzymanie realnego wzrostu płac) może nieco zwiększyć popyt wewnętrzny na żywność. Sytuacja ekonomiczno-finansowa przemysłu spożywczego i większości jego branż jest dobra, a stan finansowy bezpieczny. W żadnej branży nie ma większych zagrożeń dla kontynuowania bieżącej działalności gospodarczej. W ostatnich latach niepokojące mogły być jedynie duże wahania wskaźników ekonomiczno-finansowych w przemyśle spirytusowym, aczkolwiek w ubiegłym roku wszystkie wskaźniki rentowności w tej branży były wysokie. W 2015 r. pogłębiło się zróżnicowanie wyników ekonomiczno-finansowych w przekroju branżowym, ale trudno ocenić czy jest to początek trwałej tendencji, czy zjawisko incydentalne.
SŁOWA KLUCZOWE: przemysł spożywczy, żywność, napoje, wyroby tytoniowe, popyt, produkcja, zysk
- W przemyśle spożywczym pojawiły się pierwsze symptomy ponownego ożywienia produkcyjnego, ale spośród trzech jego działów w ostatnich latach systematycznie wzrastała tylko produkcja artykułów spożywczych. Jednocześnie w ostatnich dwóch latach obniżyło się tempo wzrostu eksportu produktów rolno-spożywczych. Poprawa uwarunkowań makroekonomicznych (m.in. szybszy wzrost PKB, utrzymanie realnego wzrostu płac) może nieco zwiększyć popyt wewnętrzny na żywność. Sytuacja ekonomiczno-finansowa przemysłu spożywczego i większości jego branż jest dobra, a stan finansowy bezpieczny. W żadnej branży nie ma większych zagrożeń dla kontynuowania bieżącej działalności gospodarczej. W ostatnich latach niepokojące mogły być jedynie duże wahania wskaźników ekonomiczno-finansowych w przemyśle spirytusowym, aczkolwiek w ubiegłym roku wszystkie wskaźniki rentowności w tej branży były wysokie. W 2015 r. pogłębiło się zróżnicowanie wyników ekonomiczno-finansowych w przekroju branżowym, ale trudno ocenić czy jest to początek trwałej tendencji, czy zjawisko incydentalne.
- 18 Przyszłość polskiej gospodarki żywnościowej – Bronisław Wesołowski
- 20 RASFF – produkty rybołówstwa i akwakultury. Analiza najczęstszych zagrożeń (2014-2016) – Sławomir Keszka, Remigiusz Panicz
- Ryby oraz produkty rybołówstwa to w ujęciu wartościowym ok. 10% ogólnego eksportu produktów rolnych i 1% światowego handlu towarami. Wprowadzenie systemu RASFF umożliwia skuteczną identyfikację i dystrybucję informacji o zagrożeniach ze strony mikroflory, metali ciężkich bądź zafałszowań produktów. Ta ostatnia grupa ma istotne znaczenie dla ukierunkowania monitoringu i systemów kontroli zdrowotności produktów na wszystkich etapach łańcucha żywnościowego. Z danych RASFF wynika, iż liczba wszystkich typów ostrzeżeń zarejestrowanych w systemie w przypadku ryb oraz produktów rybnych rosła do 2011 r. Następnie w latach 2011-2015 ustabilizowała się na poziomie 300 zgłoszeń na rok, co w 2014 r. stanowiło 12% spośród wszystkich zgłoszeń odnotowanych w RASFF. Analiza powiadomień RASFF wskazuje również na dotychczas nieznane zagrożenia, ujawniające nowe kierunki w obrocie produktami rybołówstwa i akwakultury, które stwarzają nieoszacowane dotychczas zagrożenia dla zdrowia człowieka (alergeny, dodatki funkcjonalne, pozostałości leków, chemikalia środowiskowe).
SŁOWA KLUCZOWE: bezpieczeństwo żywności, kontrola produktów pochodzenia wodnego, rybołówstwo, akwakultura, niewłaściwe oznakowanie
- Ryby oraz produkty rybołówstwa to w ujęciu wartościowym ok. 10% ogólnego eksportu produktów rolnych i 1% światowego handlu towarami. Wprowadzenie systemu RASFF umożliwia skuteczną identyfikację i dystrybucję informacji o zagrożeniach ze strony mikroflory, metali ciężkich bądź zafałszowań produktów. Ta ostatnia grupa ma istotne znaczenie dla ukierunkowania monitoringu i systemów kontroli zdrowotności produktów na wszystkich etapach łańcucha żywnościowego. Z danych RASFF wynika, iż liczba wszystkich typów ostrzeżeń zarejestrowanych w systemie w przypadku ryb oraz produktów rybnych rosła do 2011 r. Następnie w latach 2011-2015 ustabilizowała się na poziomie 300 zgłoszeń na rok, co w 2014 r. stanowiło 12% spośród wszystkich zgłoszeń odnotowanych w RASFF. Analiza powiadomień RASFF wskazuje również na dotychczas nieznane zagrożenia, ujawniające nowe kierunki w obrocie produktami rybołówstwa i akwakultury, które stwarzają nieoszacowane dotychczas zagrożenia dla zdrowia człowieka (alergeny, dodatki funkcjonalne, pozostałości leków, chemikalia środowiskowe).
PRAWO
- 30 Nowy system rejestracji znaków towarowych w Polsce – Edyta Demby-Siwek
TECHNIKA – TECHNOLOGIA
- 35 Dodatek do żywności czy substancja pomocnicza w przetwórstwie? – Joanna Gajda-Wyrębek, Jolanta Jarecka
- Przepisy Unii Europejskiej podają definicję dodatku do żywności oraz substancji pomocniczej w przetwórstwie. Stosowanie substancji dodatkowych jest szczegółowo uregulowane, natomiast brak przepisów dotyczących substancji pomocniczych w przetwórstwie. Ze względu na fakt, że w przeciwieństwie do substancji dodatkowych substancje pomocnicze w przetwórstwie nie muszą być wymieniane w wykazie składników produktu, rozróżnienie pomiędzy substancją dodatkową a substancją pomocniczą w przetwórstwie jest bardzo istotne w celu właściwego oznakowania produktu. W artykule omówiono zasady klasyfikacji substancji zgodnie z warunkami podanymi w definicjach dodatku do żywności i substancji pomocniczej w przetwórstwie.
SŁOWA KLUCZOWE: substancja dodatkowa, substancja pomocnicza w przetwórstwie, znakowanie
- Przepisy Unii Europejskiej podają definicję dodatku do żywności oraz substancji pomocniczej w przetwórstwie. Stosowanie substancji dodatkowych jest szczegółowo uregulowane, natomiast brak przepisów dotyczących substancji pomocniczych w przetwórstwie. Ze względu na fakt, że w przeciwieństwie do substancji dodatkowych substancje pomocnicze w przetwórstwie nie muszą być wymieniane w wykazie składników produktu, rozróżnienie pomiędzy substancją dodatkową a substancją pomocniczą w przetwórstwie jest bardzo istotne w celu właściwego oznakowania produktu. W artykule omówiono zasady klasyfikacji substancji zgodnie z warunkami podanymi w definicjach dodatku do żywności i substancji pomocniczej w przetwórstwie.
- 52 Określanie wartości odżywczej do celów etykietowania żywności – Beata Przygoda
- Od 13 grudnia 2016 r. podawanie informacji o wartości odżywczej w etykietowaniu żywności będzie obowiązkowe. Zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, określenie wartości odżywczej środków spożywczych można wykonać opierając się na analizie żywności, obliczeniu na podstawie znanych lub rzeczywistych wartości średnich użytych składników lub obliczeniu na podstawie ogólnodostępnych i zaakceptowanych danych. Wybór metody zależy od rodzaju produktu spożywczego, jego składu oraz warunków procesu technologicznego.
SŁOWA KLUCZOWE: wartość odżywcza, żywność, etykietowanie
- Od 13 grudnia 2016 r. podawanie informacji o wartości odżywczej w etykietowaniu żywności będzie obowiązkowe. Zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, określenie wartości odżywczej środków spożywczych można wykonać opierając się na analizie żywności, obliczeniu na podstawie znanych lub rzeczywistych wartości średnich użytych składników lub obliczeniu na podstawie ogólnodostępnych i zaakceptowanych danych. Wybór metody zależy od rodzaju produktu spożywczego, jego składu oraz warunków procesu technologicznego.
- 58 Kultury starterowe w produkcji surowo dojrzewających wyrobów mięsnych – Paulina Kęska, Joanna Stadnik, Katarzyna Neffe-Skocińska, Danuta Kołożyn-Krajewska
- Bakterie kwasu mlekowego (LAB – lactic acid bacteria) są składnikiem autochtonicznej mikroflory przewodu pokarmowego człowieka. Bytują one także w czy na niektórych produktach spożywczych i są powszechnie stosowane w produkcji fermentowanej żywności jako kultury starterowe. LAB stanowią potencjalne źródło różnorodnych metabolitów wtórnych, kształtujących pożądaną jakość produktów. Oprócz biosyntezy związków wykorzystywanych do podniesienia bezpieczeństwa mikrobiologicznego żywności, LAB stosowane są w produkcji surowo dojrzewających wyrobów mięsnych do kształtowania ich profilu smakowo-zapachowego. Do rekomendowanych składników kultur starterowych należą również drożdże i pleśnie. Ich obecność na powierzchni produktów mięsnych chroni przed światłem i tlenem, opóźnia utlenianie tłuszczów i poprawia właściwości sensoryczne. Zastosowanie funkcjonalnych kultur starterowych, zaprojektowanych w celu osiągnięcia konkretnych efektów, umożliwia otrzymanie wyrobów mięsnych o określonych cechach jakościowych.
SŁOWA KLUCZOWE: LAB, funkcjonalne kultury starterowe, probiotyki
- Bakterie kwasu mlekowego (LAB – lactic acid bacteria) są składnikiem autochtonicznej mikroflory przewodu pokarmowego człowieka. Bytują one także w czy na niektórych produktach spożywczych i są powszechnie stosowane w produkcji fermentowanej żywności jako kultury starterowe. LAB stanowią potencjalne źródło różnorodnych metabolitów wtórnych, kształtujących pożądaną jakość produktów. Oprócz biosyntezy związków wykorzystywanych do podniesienia bezpieczeństwa mikrobiologicznego żywności, LAB stosowane są w produkcji surowo dojrzewających wyrobów mięsnych do kształtowania ich profilu smakowo-zapachowego. Do rekomendowanych składników kultur starterowych należą również drożdże i pleśnie. Ich obecność na powierzchni produktów mięsnych chroni przed światłem i tlenem, opóźnia utlenianie tłuszczów i poprawia właściwości sensoryczne. Zastosowanie funkcjonalnych kultur starterowych, zaprojektowanych w celu osiągnięcia konkretnych efektów, umożliwia otrzymanie wyrobów mięsnych o określonych cechach jakościowych.
- 70 Alergeny pokarmowe – czy możemy czuć się bezpiecznie? – Anna Jędrusek-Golińska, Dorota Piasecka-Kwiatkowska
- Alergia pokarmowa jest niepożądaną reakcją pokarmową, związaną z nieprawidłową odpowiedzią na dany składnik żywności ze strony układu immunologicznego osoby uczulonej. Może przejawiać się w różnych formach; najgroźniejszą z nich jest zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny. Może on wystąpić po spożyciu nawet bardzo małej dawki alergenu. Dla ochrony bezpieczeństwa konsumentów wprowadzono rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011, które nakłada na producentów żywności obowiązek informowania o alergenach obecnych w produktach zarówno opakowanych, jak i nieopakowanych, tj. sprzedawanych luzem lub serwowanych w restauracjach, barach itp. Kwestia ta jest trudna, ponieważ nie można ustalić dawek alergenu bezpiecznych dla wszystkich osób uczulonych, a ponadto metody oznaczania alergenów mają swoje, nie zawsze satysfakcjonujące, progi detekcji. Zapewnienie bezpieczeństwa wiąże się zatem także ze wzrostem świadomości i odpowiedzialności zarówno producentów (np. szkolenia dla personelu nt. zanieczyszczeń krzyżowych), jak i konsumentów żywności.
SŁOWA KLUCZOWE: alergeny pokarmowe, bezpieczeństwo konsumentów
- Alergia pokarmowa jest niepożądaną reakcją pokarmową, związaną z nieprawidłową odpowiedzią na dany składnik żywności ze strony układu immunologicznego osoby uczulonej. Może przejawiać się w różnych formach; najgroźniejszą z nich jest zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny. Może on wystąpić po spożyciu nawet bardzo małej dawki alergenu. Dla ochrony bezpieczeństwa konsumentów wprowadzono rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011, które nakłada na producentów żywności obowiązek informowania o alergenach obecnych w produktach zarówno opakowanych, jak i nieopakowanych, tj. sprzedawanych luzem lub serwowanych w restauracjach, barach itp. Kwestia ta jest trudna, ponieważ nie można ustalić dawek alergenu bezpiecznych dla wszystkich osób uczulonych, a ponadto metody oznaczania alergenów mają swoje, nie zawsze satysfakcjonujące, progi detekcji. Zapewnienie bezpieczeństwa wiąże się zatem także ze wzrostem świadomości i odpowiedzialności zarówno producentów (np. szkolenia dla personelu nt. zanieczyszczeń krzyżowych), jak i konsumentów żywności.
LOGISTYKA – OPAKOWANIA
- 75 Stosowanie kodów kreskowych – dobre praktyki producenta żywności – Jerzy Majewski, Filip Majewski
- W artykule opisano, w jaki sposób usprawniono przebieg procesów magazynowych u określonego producenta żywności, opierając się na odpowiednio dobranych kodach kreskowych i zaprojektowanym systemie informatycznym. Przedstawiono zastosowane rozwiązania oraz nieprzewidziane pułapki, które ujawniły się w procesie wdrożeniowym, a wymagały niezwłocznego rozwiązania. W artykule omówiono zasady tworzenia i wykorzystania standardowych etykiet logistycznych naklejanych na palety z artykułami żywnościowymi, stanowiące swoisty „paszport” każdej indywidualnej paletowej jednostki logistycznej. Duże znaczenie w nowym rozwiązaniu miała specjalnie zaprojektowana aplikacja dla mobilnych terminali skanujących kody kreskowe, w które zostali wyposażeni magazynierzy. Terminal skanujący stał się podstawowym narzędziem pracy magazyniera. Przedstawiony w artykule opis przygotowania producenta żywności do eksploatowania systemu informatycznego klasy WMS (Warehouse Management System) może być interesujący również dla innych producentów w branży spożywczej. Obiektem badań była firma produkująca półprodukty dla przemysłu spożywczego działająca w obszarze B2B, dalej nazywana firmą, przedsiębiorstwem lub zakładem.
SŁOWA KLUCZOWE: automatyczna identyfikacja, GS1, kody kreskowe, magazyn, system WMS
- W artykule opisano, w jaki sposób usprawniono przebieg procesów magazynowych u określonego producenta żywności, opierając się na odpowiednio dobranych kodach kreskowych i zaprojektowanym systemie informatycznym. Przedstawiono zastosowane rozwiązania oraz nieprzewidziane pułapki, które ujawniły się w procesie wdrożeniowym, a wymagały niezwłocznego rozwiązania. W artykule omówiono zasady tworzenia i wykorzystania standardowych etykiet logistycznych naklejanych na palety z artykułami żywnościowymi, stanowiące swoisty „paszport” każdej indywidualnej paletowej jednostki logistycznej. Duże znaczenie w nowym rozwiązaniu miała specjalnie zaprojektowana aplikacja dla mobilnych terminali skanujących kody kreskowe, w które zostali wyposażeni magazynierzy. Terminal skanujący stał się podstawowym narzędziem pracy magazyniera. Przedstawiony w artykule opis przygotowania producenta żywności do eksploatowania systemu informatycznego klasy WMS (Warehouse Management System) może być interesujący również dla innych producentów w branży spożywczej. Obiektem badań była firma produkująca półprodukty dla przemysłu spożywczego działająca w obszarze B2B, dalej nazywana firmą, przedsiębiorstwem lub zakładem.
ŻYWNOŚĆ – ŻYWIENIE
- 84 Nikiel w środkach spożywczych. Nowe wytyczne Komisji Europejskiej – Monika Mania, Tomasz Szynal, Maria Wojciechowska-Mazurek, Małgorzata Rebeniak
- W artykule przedstawiono informacje dotyczące zagrożenia dla zdrowia związanego z obecnością niklu w żywności i wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi w świetle ostatniej opinii Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) z 2015 r. Ustawodawstwo Unii Europejskiej nie podaje limitów zawartości niklu w środkach spożywczych, jednak Komisja Europejska opracowała zalecenie dotyczące monitoringu niklu w żywności, które ma być realizowane w latach 2016-2018.
SŁOWA KLUCZOWE: nikiel, żywność, pobranie z dietą, ocena ryzyka, RASFF
- W artykule przedstawiono informacje dotyczące zagrożenia dla zdrowia związanego z obecnością niklu w żywności i wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi w świetle ostatniej opinii Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) z 2015 r. Ustawodawstwo Unii Europejskiej nie podaje limitów zawartości niklu w środkach spożywczych, jednak Komisja Europejska opracowała zalecenie dotyczące monitoringu niklu w żywności, które ma być realizowane w latach 2016-2018.
- 90 Orkisz – zdrowa żywność ekstrudowana – Tomasz Żelaziński, Adam Ekielski, Adam Siwek
- W artykule przedstawiono problematykę wykorzystania orkiszu jako surowca podstawowego do procesu ekstruzji. Opisano funkcjonalne właściwości orkiszu oraz przedstawiono szczegółowy przegląd literatury dotyczącej jego przetwórstwa. Praca zawiera również zestawienie wybranych wyników badań własnych ekstruzji surowców z udziałem orkiszu.
SŁOWA KLUCZOWE: ekstruzja, orkisz, badania jakościowe
- W artykule przedstawiono problematykę wykorzystania orkiszu jako surowca podstawowego do procesu ekstruzji. Opisano funkcjonalne właściwości orkiszu oraz przedstawiono szczegółowy przegląd literatury dotyczącej jego przetwórstwa. Praca zawiera również zestawienie wybranych wyników badań własnych ekstruzji surowców z udziałem orkiszu.
- 96 Wpływ przeciwutleniaczy i atmosfery pakowania na przeżywalność immobilizowanych probiotyków – Małgorzata Mizielińska, Katarzyna Sobecka, Michał Jarosz, Dawid Urbański, Magdalena Stobińska
- Wybrane probiotyki kapsułkowano w maśle kakaowym, pakowano w MAP oraz w atmosferze powietrza. Do części kapsułek dodano witaminę C oraz tokoferol. Kapsułki przechowywano przez cztery miesiące w temp. 25ºC. Badania wykazały, że immobilizacja i pakowanie drobnoustrojów w MAP spowodowało, że bakterie przechowywane przez miesiąc w temp. pokojowej były stabilne, a ich liczba mieściła się w tym samym rzędzie logarytmicznym. Czteromiesięczny okres przechowywania immobilizowanych probiotyków pakowanych w MAP spowodował spadek ich liczebności o dwa rzędy logarytmiczne. Przechowywanie kapsułek pakowanych bez modyfikowanej atmosfery w temp. 25ºC doprowadziło do spadku liczby komórek o 4 rzędy logarytmiczne. Dodatek tokoferolu lub witaminy C nie wpłynął na zwiększenie przeżywalności probiotyków.
SŁOWA KLUCZOWE: immobilizacja, kapsułkowanie, probiotyki
- Wybrane probiotyki kapsułkowano w maśle kakaowym, pakowano w MAP oraz w atmosferze powietrza. Do części kapsułek dodano witaminę C oraz tokoferol. Kapsułki przechowywano przez cztery miesiące w temp. 25ºC. Badania wykazały, że immobilizacja i pakowanie drobnoustrojów w MAP spowodowało, że bakterie przechowywane przez miesiąc w temp. pokojowej były stabilne, a ich liczba mieściła się w tym samym rzędzie logarytmicznym. Czteromiesięczny okres przechowywania immobilizowanych probiotyków pakowanych w MAP spowodował spadek ich liczebności o dwa rzędy logarytmiczne. Przechowywanie kapsułek pakowanych bez modyfikowanej atmosfery w temp. 25ºC doprowadziło do spadku liczby komórek o 4 rzędy logarytmiczne. Dodatek tokoferolu lub witaminy C nie wpłynął na zwiększenie przeżywalności probiotyków.
- 102Wpływ żywienia na mikroflorę jelit i zdrowie człowieka – Marcelina Olszak, Ewa Solarska
- Obserwowany w ostatnich latach znaczny postęp w zakresie genetycznych metod identyfikacji mikroorganizmów przyczynił się do poznania nowych drobnoustrojów. Szczególne zainteresowanie wśród naukowców budzi obecnie mikroflora jelit człowieka i jej wpływ na zdrowie gospodarza. Prawidłowy skład jakościowy i ilościowy mikroorganizmów jelitowych korzystnie oddziałuje na organizm człowieka. Jednym z najistotniejszych czynników kształtujących go jest codzienna dieta, składająca się z podstawowych składników odżywczych, takich jak białka, węglowodany i tłuszcze. Dużą część zbilansowanej diety powinny stanowić produkty pochodzenia roślinnego, przede wszystkim świeże warzywa, owoce i zioła lecznicze. Podczas wzrostu na polu rośliny są skolonizowane przez drobnoustroje – zarówno na ich powierzchni, jak i wewnątrzkomórkowo. Po spożyciu przez człowieka surowych warzyw czy owoców mikroorganizmy bytujące w nich mogą mieć wpływ na prawidłowe funkcjonowanie jelit, a tym samym na zdrowie całego organizmu.
SŁOWA KLUCZOWE: mikroflora jelit, mikrobom roślin, dieta, zdrowie człowieka
- Obserwowany w ostatnich latach znaczny postęp w zakresie genetycznych metod identyfikacji mikroorganizmów przyczynił się do poznania nowych drobnoustrojów. Szczególne zainteresowanie wśród naukowców budzi obecnie mikroflora jelit człowieka i jej wpływ na zdrowie gospodarza. Prawidłowy skład jakościowy i ilościowy mikroorganizmów jelitowych korzystnie oddziałuje na organizm człowieka. Jednym z najistotniejszych czynników kształtujących go jest codzienna dieta, składająca się z podstawowych składników odżywczych, takich jak białka, węglowodany i tłuszcze. Dużą część zbilansowanej diety powinny stanowić produkty pochodzenia roślinnego, przede wszystkim świeże warzywa, owoce i zioła lecznicze. Podczas wzrostu na polu rośliny są skolonizowane przez drobnoustroje – zarówno na ich powierzchni, jak i wewnątrzkomórkowo. Po spożyciu przez człowieka surowych warzyw czy owoców mikroorganizmy bytujące w nich mogą mieć wpływ na prawidłowe funkcjonowanie jelit, a tym samym na zdrowie całego organizmu.